Voor de overgang naar meer schone energie en minder CO₂-uitstoot is het belangrijk om samen te werken over gemeentegrenzen heen. Daarom is Nederland ingedeeld in dertig energieregio’s. Fryslân is daar één van. Binnen de regio’s werken overheden, inwoners, bedrijfsleven, netbeheerders, energiecoöperaties en maatschappelijke organisaties samen aan de energietransitie. Hun afspraken leggen ze vast in een Regionale Energiestrategie (RES).
De Regionale Energie Strategie, of kortweg RES, is een document waarin we als energieregio beschrijven hoe en waar we duurzame elektriciteit (zon en wind) opwekken. En hoe we de warmtetransitie (duurzame alternatieven voor aardgas) mogelijk maken. Ook gaat e RES over opslag en infrastructuur voor energie en warmte.
Voor het opstellen van de RES in Fryslân werken de achttien Friese gemeenten, provincie Fryslân, Wetterskip Fryslân en netbeheerder Liander samen.
De doelstellingen zijn vastgesteld voor 2030, maar de RES geeft ook een doorkijk naar 2050. Want Fryslân wil in 2050 onafhankelijk zijn van fossiele brandstoffen.
De overgang naar duurzame energie brengt in Fryslân problemen voor het energienetwerk met zich mee als er geen gerichte maatregelen komen. Onderzoek naar de impact van de energietransitie wijst dat uit. Fryslân koerst vooral op zonne-energie naast de al geplande windparken op zee en in het IJsselmeer. Met die beide energievormen wordt de energievoorziening echter sterk weers- en seizoensafhankelijk, wat zorgt voor onbalans tussen vraag en aanbod. Zorgen voor meer flexibiliteit is daarom nodig.
Nederland gaat meer duurzame energie gebruiken. Daarom gaan we naar een nieuw integraal energiesysteem, met meer samenhang tussen elektriciteit, warmte en duurzame gassen. Als Regionale Energiestrategie (RES) Fryslân willen we de energietransitie versnellen. Daarom is deze systeemstudie gemaakt. Het is een technisch rapport dat de impact van de energietransitie op het energiesysteem en het ruimtegebruik in kaart brengt, berekend vanuit verschillende toekomstscenario’s. De studie maakt huidige en mogelijke toekomstige knelpunten in het energienetwerk inzichtelijk tot 2050. Het is een volgende stap naar verdere samenwerking en geeft handelingsperspectief voor gemeenten, provincie, het rijk en netbeheerders. Hierdoor kan ons energiesysteem op tijd worden aangepast. Het onderzoek werd uitgevoerd in opdracht van Regionale Energiestrategie (RES) Fryslân in samenwerking met Liander, TenneT en Gasunie.
Vijf klimaatneutrale scenario’s
In de systeemstudie zijn vijf klimaatneutrale scenario’s (2030: RES-gebaseerd, 2050: regionale, nationale, Europese CO2 of internationale sturing) uitgewerkt, waarbij rekening wordt gehouden met toekomstige onzekerheden in de energievraag, het energie-aanbod en technische ontwikkelingen. Dit zijn landelijk ontwikkelde scenario’s. Aan de hand van provinciale en gemeentelijke plannen, en met behulp van input vanuit brancheverenigingen zijn deze landelijke scenario’s aangepast voor Fryslân. Zo is er gekeken naar trends en ontwikkelingen in de regio zoals economische groei, bevolkingsgroei of -krimp, plannen van diverse bedrijven in de regio en woningbouw. Bijvoorbeeld de wens van bedrijven om meer elektriciteit te gebruiken en minder aardgas. Met deze informatie zijn voor 2030 één scenario en voor 2050 vier scenario’s gemaakt.
Observaties en knelpunten
Het rapport constateert dat het huidige provinciale beleid, om wind op land niet veel extra ruimte te bieden, de provinciale ambitie om energieneutraal te worden bemoeilijkt. Door wind op land te vermijden en uitsluitend in te zetten op zonnepanelen ontstaan relatief veel knelpunten ten opzichte van de totale hoeveelheid opgewekte energie. In alle scenario’s is de huidige infrastructuur van het elektriciteitsnet niet toereikend om te voorzien in de verwachte vraag- en aanbodstructuur. Ook het belang van andere energiebronnen wordt benoemd zoals groen gas, aquathermie en waterstof.
Er wordt ook een aantal knelpunten beschreven, bijvoorbeeld dat weers- en seizoensafhankelijkheid van zonne- en windenergie leidt tot sterke pieken in opwek vanuit zon en wind. Dit zorgt voor een grotere onbalans tussen vraag en aanbod, en daarmee een grotere belasting van de elektriciteitsinfrastructuur. In de systeemstudie is doorgerekend hoe die belasting zich verhoudt tot de huidige infrastructuur. Op dit moment treden er al knelpunten op in het elektriciteitsnet, bij het hoogspanningsnet met name door opwek van elektriciteit en bij het distributienet zowel door opwek als door vraag van elektriciteit. De verwachting is dat die knelpunten de komende jaren fors groter worden, ondanks de grote investeringen die de netbeheerders de komende jaren doen in Friesland. De investeringen kunnen de groeiende vraag nog niet bijhouden.
Op het laagspanningsnet is en voorziet men spanningsproblematiek en zijn aanvullende investeringen nodig voor acute en toekomstige problemen. In 2050 ontstaan er knelpunten, zowel door opwek van elektriciteit als door de vraag naar elektriciteit. De vraag naar elektriciteit neemt toe door bijvoorbeeld elektrische auto’s, warmtepompen en vervanging van aardgas door elektriciteit in de industrie. De gasnetten krijgen te maken met de invoering van groen gas en waterstof. Dit gaat gepaard met een verdeelvraagstuk: waar wordt in de toekomst groen gas aangeboden en waar wordt waterstof aangeboden.
Aanbevelingen
Uit de systeemstudie komen acties die voortvarend kunnen worden opgepakt door de Friese overheden, netbeheerders en marktpartijen:
Het realiseren van voldoende hernieuwbare energie (elektriciteit, groen gas en waterstof)
Het realiseren van warmtenetten
Het realiseren van (systeem)flex, zodat met slimme oplossingen ruimte en flexibiliteit op het netwerk gecreëerd kan worden zonder netverzwaring (een voorbeeld hiervan is batterijopslag)
Tijdig realiseren van voldoende netverzwaring
Vervolgstappen
De Friese overheden gaan nu aan de slag met het formuleren van een advies aan de bestuurders van RES Fryslân voor het toekomstige Friese energiesysteem. RES Fryslân bereidt ondertussen het vervolg voor, samen met de netbeheerders. De adviezen en aanbevelingen zijn beschikbaar gesteld aan alle partijen die werken aan de energietransitie, zoals gemeenten, provincie, netbeheerders en het rijk. Het is aan deze partijen om de adviezen en de aanbevelingen te duiden, te wegen en om te zetten in beleid.
De systeemstudie is verkennend en visievormend van aard en de energie-infrastructuuranalyses zijn input voor beeld- en strategievorming, maar niet voor investeringsplannen. De onderzoekers zijn niet gevraagd om een voorkeur aan te geven voor een of meerdere scenario’s. Het doel van de studie is om te bepalen binnen welke uitersten de energietransitie zich in Fryslân kan gaan plaatsvinden. De resultaten van de systeemstudie zijn beschikbaar gesteld aan de regio voor verdere verdieping en concretisering.
Bekijk hier het volledige rapport van de systeemstudie Fryslân.
Twee jaar na de vaststelling van de Regionale Energie Strategie Fryslân (RES Fryslân) 1.0 in 2021, op 3 juli 2023, heeft de Friese Energietafel de balans opgemaakt van de opwek van duurzame energie via wind en zon in Fryslân. De ambitie is om in Fryslân in 2030 tenminste 3 Terawattuur (TWh) aan grootschalige duurzame elektriciteit op land te produceren. Volgens de eerste van een serie van tweejaarlijkse voortgangsrapportages is RES Fryslân een heel eind op weg. De Friese Energietafel is van mening dat de ambitie haalbaar is, mits er snel stappen worden gezet.
